Artikel

SELAMAT MEMBACA

PERANCANGAN BAHASA DAN PEMBINAAN BAHASA MELAYU

1. PENGENALAN

            Perancangan bahasa merupakan  usaha-usaha yang tersusun untuk membina bahasa, menyempurnakan bentuk dan susunan bahasa itu agar dapat berfungsi sebagai bahasa moden, alat penyampai fikiran dan perasaan sejajar dengan peranannya sebagai bahasa utama sesuatu komuniti bagi sesebuah negara yang mempunyai lebih daripada satu bahasa.Maka, perancangan bahasa bermakna penentuan bahasa yang hendak dijadikan bahasa nasionalnya atau bahasa rasminya dan diikuti oleh pembinaan bahasa itu. Perancangan bahasa pada keseluruhannya terdiri daripada dua tahap utama iaitu penentuan dan pembinaan. Bukan semua negara di dunia ini memerlukan kedua-dua tahap  tersebut tetapi sebahagian besar memerlukan tahap pembinaan disebabkan keadaaan sosiolinguistiknya sendiri.

            Bahasa merupakan alat komunikasi, alat berfikir dan alat menghasilkan buah fikiran. Justeru,  bahasa tidak boleh dibiarkan berkembang dengan sendirinya atau tanpa perancangan kerana ini dapat menghalang sistem berkomunikasi secara lancar antara pemakai-pemakai bahasa dan menyukarkan proses konseptualisasi dan juga pengwujudan konsep-konsep hasil pemikiran. Konseptualisasi tidak akan berlaku tanpa penguasaan bahasa yang baik  atau perancangan bahasa yang teratur. Perancangan bahasa bukanlah merupakan satu perkara yang baru tetapi sudah lama dijalankan di berbagai-bagai negara terutamanya dalam kalangan negara-negara membangun setelah mencapai kemerdekaan daripada penjajah. Walaupun pada permulaannya, negara-negara ini menganggap bahasa kebangsaan merupakan bahasa penyatuan iaitu sebagai lambang penyatuan negara. Selepas itu, barulah timbul satu usaha untuk menjadikan bahasa tersebut sebagai bahasa akademik mahupun bahasa rasminya. Contohnya ialah negara Indonesia dan Malaysia sendiri.

2. KONSEP

Konsep perancangan bahasa timbul pada akhir 1960an dan menjadi istilah tersendiri selepas satu persidangan anatarabangsa yang diadakan di Universiti Hawai. Persidangan tersebut telah berjaya menghasilkan sebuah buku yang bertajuk Can Language be Planned yang diedit oleh Joan Rubin dan Bjorn Jerudd dan diterbitkan pada tahun 1969. Istilah perancangan bahasa dikaitkan dengan konsep “bimbingan” yakin dalam melaksanakan perancangan bahasa aspek  bimbingan merupakan aspek yang pasti wujud. Konsep perancangan bahasa itu dengan sendirinya bertentangan dengan pendapat yang ditimbulkan oleh aliran linguistik tradisional dalam tahun 50an yang mengatakan bahawa bahasa harus dibiarkan tumbuh dengan sendirinya tanpa sebarang usaha untuk mengarahkannya kepada matlamat tertentu. Pendapat yang dimasyurkan oleh cogan kata Leave Your Language Alone (judul buku mengenai hal yang sama yang ditulis oleh Rober Hall Jr.), dan One word is as good as another sudah tidak terpakai lagi sekarang ini.

Konsep perancangan bahasa (language planning/language engineering) muncul selepas perang dunia kedua iaitu apabila sesebuah negara yang pernah dijajah oleh negara besar mencapai kemerdekaan.  Kemerdekaan itu memperlihatkan semangat nasionalisme iaitu bersatu padu dan berkeinginan untuk mempuyai identiti sendiri sebagai lambang kedaulatan sesebuah negara. Orang yang pertama menggunakan istilah language “language planning”ialah Einar Haugen (1959) dalam penulisannya “Planning for a Standard Language in Modern Norway” yang diterbitkan dalam Journal of Anthropological Linguistik, 1.3. 1959.Haugen telah mendifinisikan perancangan bahasa sebagai merangkumi usaha-usaha yang dijalankan oleh pertubuhan atau jawatankuasa tertentu. Mencakupi segala usaha yang dijalankan oleh pertubuhan tersebut untuk penyuburan bahasa dan melibatkan usaha-usaha pembinaan, pengubahsuaian dan pembakuan yang dilakukan kepada sesuatu bahasa yang berkenaan.

Selain itu, terdapat dua lagi istilah yang digunakan oleh para sarjana dalam perancangan bahasa iaitu istilah “glossopolitics” dan “language engineering”. Istilah glossopolitics” digunakan oleh Robert A. Hall Jr. bagi merujuk kegiatan atau proses mengaplikasi ilmu linguistik kepada dasar yang diambil oleh kerajaan dalam menentukan cara-cara yang paling baik untuk mencapai keadaan dwibahasa di tempat-tempat yang menghadapi pertembungan budaya.  G.P. Springer (1956) menggunakan istilah penjuruteraan bahasa (language engineering) dan merujuk kepada usaha pengabjadan dan pembakuan bahasa yang belum baku di Soviet. Sutan Takdir Alisjahbana (1961) juga telah menggunakan istilah ‘penjuruteraan bahasa’ untuk merujuk kepada aktiviti yang dilakukan secara sedar bagi mengembangkan bahasa di dalam konteks sosial, budaya, dan perubahan teknologi yang lebih luas. Juga, ada sarjana lain yang pernah menggunakan istilah penjuruteraan bahasa untuk merujuk kepada aktiviti yang terancang melalui sekolah, gereja, radio, akhbar dan juga perancangan rasmi untuk mempengaruhi penggunaan bahasa.

Seterusnya,  R. Noss (1967) menggunakan istilah pembangunan bahasa (language development) dan perancangan bahasa (language planning) di dalam membincangkan keadaan penggunaan bahasa di dalam pendidikan di Asia Tenggara. Istilah perancangan bahasa telah juga digunakan oleh J. Rubin dan B.H. Jernudd (1971) untuk merujuk kepada usaha satu-satu pertubuhan yang bertujuan untuk menjalankan perubahan kepada kod-kod atau pertuturan bahasa atau kepada kedua-duanya sekali. J.A. Fishman (1968) juga telah menggunakan istilah perancangan dan pembangunan bahasa untuk merujuk kepada langkah-langkah yang dirancang untuk mencari penyelesaian kepada masalah kebahasaan yang lazimnya dilaksanakan pada peringkat kebangsaan.

3. MODEL PERANCANGAN BAHASA

            Salah satu  model perancangan bahasa ialah Model perancangan bahasa Haugen.         Haugen mengemukakan empat peringkat di dalam perancangan bahasa, iaitu: pemilihan, pengekodan, pelaksanaan dan peluasan. Peringkat pemilihan ialah satu peringkat yang melibatkan pemilihan satu bahasa atau beberapa buah bahasa atau norma yang akan dibina untuk tujuan tertentu, selalunya ia adalah untuk tujuan menjadikan bahasa tersebut mencapai taraf sebagai bahasa rasmi dan menjalankan tugas sebagai bahasa kebangsaan.
Bagi peringkat  pengekodan pula melibatkan hal-hal dan usaha-usaha di dalam pembakuan bahasa. unsur-unsur seperti kata, istilah, tatabahasa dan ungkapan-ungkapan tertentu adalah kod-kod bahasa. Usaha pembakuan ialah pengenalpastian kod-kod yang banyak ini dan menentukan penggunaan satu daripada banyak kelainan kod tersebut, atau mewujudkan satu kod baru daripada beberapa dialek yang ada.Peringkat pelaksanaan pula melibatkan aktiviti-aktiviti yang dijalankan oleh sesuatu agensi, institusi atau individu tertentu di dalam penggunaan norma yang dipilih dan dikodkan tersebut.Peringkat yang terakhir iaitu peringkat peluasan berkaitan dengan pembinaan dan pengembangan bahasa tersebut, dari segi bentuk dan fungsinya.

            Selain daripada Haugen, ada beberapa orang sarjana lain yang mengkaji perancangan bahasa dan juga telah mengemukakan model perancangan bahasa. Secara umumnya, model-model ini agak serupa dengan sedikit perbezaan di antara masing-masing itu. Sarjana-sarjana ini sebenarnya telah membuat beberapa penambahan dan penyesuaian kepada model Haugen mengikut tafsiran mereka. Misalnya J.V. Neustupnya (1974) telah menambah penyebaran dan penyuburan kepada perancangan Haugen itu. Penyuburan ini melibatkan usaha membuat ‘kesesuaian’, ‘ketetapan’ dan membina ‘gaya yang diterima’ di antara beberapa kelainan yang wujud di dalam bahasa itu. F.X. Karam (1974) pula telah menambah satu peringkat lain, iaitu penilaian ke dalam proses perancangan bahasa ini. Proses penilaian ini dianggap sama penting dengan penilaian di dalam sebarang perancangan lain, untuk memperbetul unsur-unsur yang tidak sesuai. Seterusnya perancangan itu hendaklah mempunyai sumber  kewangan yang secukupnya.

              C.A. Ferguson (1968) pula telah mengemukakan tiga komponen di dalam usaha perancangan bahasa, iaitu pengabjadan, pembakuan dan pemodenan. Pengabjadan ialah usaha supaya sesuatu bahasa itu mempunyai abjad atau sistem ejaan yang sempurna.
Pembakuan pula  ialah proses menjadikan satu dialek atau bahasa sebagai bahasa yang baku berbanding dengan dialek-dialek lain dalam usaha meningkatkan penggunaan bahasa itu dalam bidang ilmiah dan pentadbiran, demi meningkatkan komunikasi.
Pemodenan ialah usaha-usaha pengembangan kosa kata dan pembinaan bentuk-bentuk wacana tertentu, biasanya ilmiah. Pembinaan kosa kata ini melibatkan penciptaan istilah dan ungkapan-ungkapan tertentu untuk menampung keperluan ilmiah atau pentadbiran bahasa itu.

            Bagi H. Kloss (1969) melihat perancangan bahasa sebagai mempunyai dimensi, iaitu perancangan taraf dan perancangan bahan. Perancangan taraf ialah usaha menentukan taraf sesuatu bahasa atau dialek berbanding dengan bahasa atau dialek lain. Biasanya memilih sesuatu dialek atau bahasa menjadi bahasa kebangsaan. Perancangan bahan melibatkan pembentukan istilah baru, pembakuan ejaan dan pembakuan tatabahasa, iaitu usaha-usaha yang menggunakan bahan sebagai yang diolah dan dibentuk.Kloss juga mengemukakan satu unsur lagi, iaitu kewangan atau pembiayaan, yangmelibatkan aspek ekonomi dan pengurusan di dalam perancangan bahasa. Sama seperti perancangan lain, unsur pembiayaan dan pengurusan adalah penting.

4. PERANCANGAN BAHASA DI NEGARA-NEGARA TANPA TOLOK, EKATOLOK DAN PELBAGAI TOLOK

            Perancangan bahasa bagi negara-negara tanpa tolok iaitu negara-negara yang tidak mempunyai model atau tolok dari negaranya sendiri adalah berdasarkan tipologi penentuan Dasar Bahasa jenis A oleh Fishman.. Penentuan Dasar Bahasa jenis A terhasil oleh persetujuan sekurang-kurangnya dikalangan pemimpin, bahawa tidak ada tradisi sosiobudaya yang meliputi seluruh negara dan rakyat juga tidak ada tradisi politik yang menegakkan negara itu sebagai negara yang bebas merdeka dan yang didefinisi oleh garis sempadan yang membentengi kedaulatannya. Oleh itu, penentuan  dasar bahasa bagi negara jenis ini dibuat oleh pihak yang berkuasa yang berpendapat bahawa negara mereka belum mempunyai tradisi Agung yang dapat dirujuk dalam usaha mempersatukannya.

            Bagi negara-negara yang sedang membangun yang pernah dijajah ,pemilihan bahasa dalam perhubungan luas itu juga bererti pemilihan bahasa penjajahnya. Contoh-contoh negara seperti ini ialah Cameroons, Ghana, Zambia dan Tanzania yang terletak di Benua Afrika. Perancangan bahasa bagi negara ini agak terbatas kerana bahasa perhubungan luas yang dipilihnya itu sudah terbina dan diterima oleh masyarakat. Peristilahan tidak merupakan masalah begitu juga dengan kodifikasi bahasa. Bagaimanapun terdapat dua kegiatan perancangan bahasa yang diperlukan iaitu kajian mengenai bahasa tempatan secara terbatas dan pengajaran bahasa tempatan secara terbatas kepada generasi tua. Kegiatan pertama tadi diadakan dengan tujuan memperbaiki kaedah pengajaran bahasa perhubungan luas kepada rakyat. Kegiatan kedua pula bertujuan untuk membasmi buta huruf dalam kalangan generasi tua melalui bahasa mereka sendiri.

            Seterusnya ,penentuan dasar bahasa bagi negara ekatolok pula iaitu negara-negara yang mempunyai satu bahasa yang boleh diambil sebagai modelnya, Fishaman membuat tipologi Penentuan Jenis B. Penentuan Jenis B ini merupakan pemilihan satu bahasa bumiputera atau yang dibumiputerakan (misalnya bahasa Inggeris di Amerika Syarikat) untuk dijadikan bahasa kebangsaan. Penentuannya diasaskan pada kesatuan sosiobudaya yang sudah lama tertanam dan juga pada sempadan politik negara yang berkenaan. Terdapat persetujuan am antara golongan yang berkuasa dan juga rakyat jelata bahawa ada satu Tradisi Agung yang melatari kehidupan mereka yang meliputi hukum adat, kepercayaan, adar resam, kesusasteraan, identiti dan sebagainya. Contoh negara-negara Jenis B ialah Thailand, Malaysia, Indonesia dan Jepun.

            Perancangan bahasa di negara ekatolok ini meliputi permodenan bahasa kebangsaan dan pengajaran bahasa perhubungan luas. Permodenan bahasa kebangsaan bermakna usaha-usaha yang dijalankan untuk menjadikan bahasa kebangsaan sebagai bahasa yang teguh dalam bidang pendidikan, pemerintahan dan sebagainya. Pengajaran bahasa perhubungan luas diperlukan dalam mempersiapkan rakyat untuk ikut serta dalam perkembangan ilmu pengetahuan dan juga hubungan antarabangasa.

            Bagi negara-negara pelbagai tolok iaitu negara yang mempunyai lebih daripada satu Tradisi Agung yang berasingan satu sama lain ditentukan oleh Penentuan Jenis C. Tiap-tiap Tradisi Agung itu memperlihatkan keteguhan  dari segi jumlah anggota masyarakatnya, dan dari segi ekonomi dan ideologi cukup kuat untuk menyatukan masyarakat negaranya. Bagi negara-negara ini, nasionalisme sudah ada dan apa yang diperlukan ialah bahasa yang merupakan bahasa kerja untuk tujuan itu dipih bahasa perhubungan luas, yang lebih diutamakan dalam bahasa tulisan dan dalam keadaan normal. Contohnya negara seperti India, Pakistan, Sri Lanka dan Singapura.

5. PERANCANGAN DAN PEMBINAAN BAHASA  DI  MALAYSIA

Perancangan bahasa di Malaysia boleh dibahagikan kepada dua bahagian iaitu perancangan taraf bahasa (status planning) dan perancangan korpus bahasa atau pembinaan bahasa (language corpus planning)

5.1 Perancangan Taraf Bahasa

Perancangan taraf ialah memilih satu daripada berbagai-bagai bahasa untuk di jadikan bahasa rasmi  di sesebuah negara.. Dalam konteks Malaysia, bahasa yang dipilih ialah Bahasa Melayu dan ini disahkan di dalam artikel 152 Pelembangan Persekutuan Perancangan bahasa daripada segi taraf melibatkan keupayaan menjadikan bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan, bahasa rasmi dan bahasa ilmu. Perancangan bahasa daripada segi sistemnya pula melibatkan pembakuan ejaan, sebutan, kosa kata, tatabahasa dan laras bahasa. Penetapan bahasa Melayu sebagai asas perancangan bahasa di Malaysia didasarkan pada penerimaan kenyataan bahawa bahasa Melayu merupakan tonggak tamadun di alam Melayu sejak zaman Sriwijaya dan kemudian pada zaman kesultanan Melayu di pelbagai pusat tamadun Melayu di rantau Asia Tenggara.

Perancangan bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan, bahasa rasmi dan bahasa ilmu diasaskan pada Dasar Bahasa Kebangsaan dan Dasar Pendidikan Kebangsaan, iaitu dua daripada beberapa dasar penting dalam proses pembinaan negara, iaitu proses yang diperlukan oleh negara yang baru mencapai kemerdekaan untuk membentuk acuan dan sifat kenegaraannya. Kedua-dua dasar kenegaraan itu, bersama-sama dengan satu dasar lain, iaitu Dasar Kebudayaan Kebangsaan mewakili aspek dalaman atau aspek kerohanian rakyat Malaysia, iaitu aspek yang menayangkan pandangan sarwa, sistem nilai, pemikiran dan adab bangsa. Dasar-dasar itu, bersama-sama dengan dasar lain dalam bidang yang mewakili aspek jasmaniah atau fizikal, iaitu Dasar Ekonomi Baru (kemudian Dasar Pembangunan Nasional) menjadi tonggak proses pembinaan negara yang telah disebut sebelum ini.

Dasar Bahasa Kebangsaan di Malaysia dilaksanakan dengan berasaskan undang-undang negara, iaitu Perlembagaan Persekutuan (Perkara 152) dan Akta Bahasa Kebangsaan, sementara Akta Pendidikan (mulanya Akta Pelajaran 1961 dan kemudian Akta Pendidikan 1996) berkaitan dengan pelaksanaan bahasa Melayu sebagai bahasa penghantar utama sistem pendidikan negara. Badan yang diberi amanah secara khusus merancang bahasa Melayu ialah Dewan Bahasa dan Pustaka, dengan berdasarkan Akta Dewan Bahasa dan Pustaka (mulanya Ordinan Dewan Bahasa dan Pustaka 1959 dan kemudian Akta Dewan Bahasa Dewan Bahasa dan Pustaka, Pindaan dan Peluasan 1995).

Setelah mantap penetapan taraf bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan, bahasa rasmi dan bahasa ilmu, maka  ditumpukan pula pada aspek perancangan sistem atau korpus bahasa. Dalam perancangan korpus bahasa Melayu, usaha dilaksanakan dalam dua strategi pula, iaitu pembinaan dan pengembangan bahasa.

5.2 Perancangan Korpus Bahasa atau pembinaan bahasa Melayu

Pembinaan bahasa merujuk kepada usaha melengkapkan bahasa daripada sudut korpus bahasanya iaitu kata umum, istilah,tatabahasa, ejaan, sebutan dan laras bahasa agar dapat bahasa itu memainkan peranan sebagai wahana komunikasi yang cekap dan berkesan dalam konteks pembangunan bangsa dan negara. Pembinaan bahasa Melayu telah pun bermula sejak tahun 1956 lagi dan melibatkan dua institusi iaitu Maktab Perguruan Bahasa Tanjung Malim dan Dewan Bahasa dan Pustaka (DBP). Maktab Perguruan di pertanggungjawab mengajar bahasa Melayu dan DBP diberi tanggungjawab mencipta istilah, menggubal sistem ejaan standard (1972) dan menyusun tatabahasa standard. Namun dalam tahun 70an fokus utama pembinaan bahasa ialah melibatkan aspek ejaan, tatabahasa (nahu), peristilahan dan kosa kata.

5.2.1 Ejaan

Ejaan terdiri daripada penyusunan huruf-huruf untuk menghasilkan perkataan yang mempunyai maksud tertentu kemudian disebut serta difahami. Pelbagai usaha dilakukan untuk mengatasi masalah ketidakselarasan beberapa sistem ejaan Rumi yang digunakan oleh pengguna bahasa Melayu. Terdapat tujuh jenis sistem ejaan yang pernah wujud di Malaysia. Daftar ejaan Za'ba telah pun dikeluarkan pada tahun 1937 manakala daftar ejaan baru Bahasa Melayu dikeluarkan oleh Dewan Bahasa dan Pustaka pada 1980. Ejaan dalam Bahasa Melayu terdiri daripada dua aspek iaitu aspek sistem ejaan rumi lama dan ejaan rumi baru. Pada tahun 1972 sistem ejaan rumi baru Bahasa Melayu telah dipersetujui bersama Malaysia dan Indonesia untuk mencapai tujuan standardisasi atau pembakuan bahasa antara Malaysia dan Indonesia. Namun masih terdapat tiada kesepakatan dalam beberapa keadaan tentang ejaan seperti berikut:

Malaysia Indonesia

Mahu - mau  ,ubat  - obat,  muzium-  museum,  kerana - karena

Walaubagaimanapun, dengan adanya sistem ejaan Rumi yang dikemaskinikan itu, segala dokumen pentadbiran, bahan pengajaran dan pembelajaran serta bahan untuk segala bentuk komunikasi bertulis diasaskan pada satu sistem ejaan yang relatif dan seragam sebagai pedoman kepada masyarakat. Dewan Bahasa dan Pustaka telah menerbitkan sejumlah buku dan risalah, antaranya Pedoman Umum Ejaan Bahasa Melayu (1975), Daftar Ejaan Rumi Bahasa Malaysia (1981), dan daftar kata Bahasa Melayu :Rumi-Sebutan-Jawi (2001). Selain itu, Dewan Bahsa dan Pustaka juga telah menerbitkan perisian komputer Dewan Eja yang merupakan penyemak ejaan Rumi bahasa Melayu. Walaupun standardisasi ejaan sukar dicapai tetapi sistem ejaan peringkat nasional wajar dijayakan agar masalah tidak timbul diperingkat supranasional.

5.2.2 Tatabahasa

Menurut Siti Hajar Hj. Abdul Aziz (1996) tatabahasa ialah peraturan-peraturan bagaimana sesuatu perkataan dibentuk dan bagaimana perkataan itu bergabung dengan perkataan-perkataan lain untuk menghasil ayat-ayat yang gramatis. Dengan kata lain, tatabahasa ialah rentetan ucapan, pengelompokan serta pengklasifikasian unsur-unsur ucapan menurut fungsinya. Mengikut konsep tradisional pula tatabahasa ialah satu cara mengkaji bahasa berdasarkan hukum-hukum yang telah dibuat terhadap bahasa itu berdasarkan makna. Plato (429-347) menerangkan kata nama sebagai noun dan perbuatan adalah verb. Ayat sebagai ucapan juga mempunyai fikiran yang lengkap. Empat jenis ayat iaitu ayat penyata, ayat tanya, ayat seruan dan ayat perintah yang berdasarkan logika.

Keperluan, pertumbuhan dan perkembangan tatabahasa di dalam pengajian pendidikan dan masyarakat umum telah mula sejak zaman berzaman lagi sehinggalah sekarang. Antara tokoh-tokoh penulis tatabahasa bahasa Melayu yang memberi sumbangan besar kepada perkembangan dan pembinaan tatabahasa bahasa Melayu ialah Shellabear (1899) menulis "A practical Malay Grammar", Adam & Butler (1948) menulis "Grammar of the Malay Language", Tandeloo (1901) menulis "Malaisch Grammatica" dan R.O.Winstedt (1913) menulis buku tatabahasa "Malay Grammar".

"Pelita Bahasa Melayu" karangan Za'ba (1953) adalah buku tatabahasa paling luas digunakan bagi memajukan bahasa dan kesusasteraan Melayu. Sebelum ini beliau juga menghasilkan Kitab Ilmu Bahasa Melayu (1926) dan Kitab Pelita Mengarang (1926) dan Ilmu Mengarang Melayu (1950). Di Universiti Malaya, buku karangan Lufti Abas (1971) "Linguistik Deskriptif dan Nahu Bahasa Melayu" telah menjadi rujukan para mahasiswanya. Buku ini telah membincangkan tentang linguistik dan bahasa, nahu, fonetik, fonologi, sintaksis dan nahu tranformasi-generatif bahasa Melayu. Hasil tulisan Abdullah Hassan (1980) dalam buku "Linguistik Am Untuk Guru Bahasa Malaysia" telah juga menerangkan tentang konsep tatabahasa dan menghuraikan dengan jelas kompenan-kompenan nahu tranformasi. Begitu juga dengan buku tulisan Lim Kiat Boey (1975) bertajuk "An Introduction to Linguistics for the Language Teacher" yang menerangkan konsep-konsep dan peraturan-peraturan tatabahasa tranformasi-generatif.

Dewan Bahasa dan Pustaka sebagai salah satu badan perancang bahasa di negara ini telah berusaha mengemaskinikan tatabahasa Melayu dengan menerbitkan Tatabahasa Dewan Jilid 1 (1986) dan Tatabahasa Dewan Jilid 11 (1989) dan Tatabahasa Dewan Edisi Baharu (1993). DBP juga turut menerbitka pelbagai buku dan risalah tentang Tatabahasa sebagai kegunaan rujukan pelbagai pihak. Misalnya buku Nahu Melayu Mutakhir oleh Prof. Asmah Hj Omar, CD-rom Tatabahasa Melayu dan banyak lagi.

5.2.3 Kosa kata

            Dewan Bahasa dan Pustaka telah berusaha untuk merakamkan kekayaan kosa kata atau perbendaharaan kata dalam bahasa Melayu sejak tahun 1960an.sebelum itu, kekayaan kosa kata bahasa Melayu telah dirakamkan oleh para sarjana asing dalam bentuk daftar dan kamus seperti Daftar Kata Melayu – Cina (abad ke 15), Kamus Melayu-Itali oleh Antonio Pigafetta pada usku abad ke-16, Kamus Melayu-Inggeris oleh Thomas Bowry dan lain-lain lagi. Usha pertama Dewan Bahsa dan Pustaka ialah dengan menerbitkan Kamus Dewan (1970) yang mengandungi 30,000 perkataan merupakan kamus ekabahasa Melayu yang terunggul sebagai rujukan. Kemudian DBP turut menerbitkan kamus seperti Kamus Bahasa Malaysia Edisi Pelajar (975) untuk pelajar sekolah menengah, Kamus Rendah Dewan Bergambar (1989) untuk murid sekolah rendah.Bagi memastikan pengembangan bahasa Melayu yang lebih berkesan Dewan Bahasa dan Pustaka dengan kerjasama swasta telah menerbitkan kamus elektronik iaitu Kamus Telapak BESTA DBP1 (1989) dan Kamus Pena Quicktionary (200).

5.2.4 Istilah

Istilah bermakna kata atau gabungan kata yang menerangkan satu makna, konsep, proses, keadaan atau sifat yang khas dalam bidang tertentu (PUPIBM, 1981: 1)Dalam usaha pembinaan bahasa yang berterusan, DBP diberi peranan sebagai urusetia dan tempat merujuk sementara IPT berperanan menyediakan kepakaran dan mencipta istilah. Strategi-strategi ke arah mencapai matlamat ini, berbagai program, polisi/dasar dan jawatankuasa-jawatankuasa dibentuk untuk menyelaras peristilahan. Contoh Jawatankuasa Istilah DBP(1957), Pedoman Umum Pembentukan Istilah (1975), Pelaksanaan Bahasa Malaysia sebagai bahasa penghantar di IPT (1975), Jawatankuasa Penyelaras ialah Jawatankuasa Tetap Bahasa Malaysia, Panitia Perkembangan dan Pembinaan Bahasa Indonesia dan Majlis Bahasa Malaysia-Indonesia (di Malaysia) dan Majlis Bahasa Indonesia-Malaysia (di Indonesia). Menurut (Abdullah Hassan 1987) dalam "Isu-isu Perancangan Bahasa: Pengintelektualan Bahasa Malaysia", DBP telah mencipta istilah 487249 buah meliputi 36 bidang (1957). Antaranya ialah istilah linguistik (cetakan ke-2, 1975), istilah Seni Muzik (1974), istilah pentadbiran (1962), istilah undang-undang (1970), istilah kesusasteraan (1972), istilah ekonomi (1967), istilah sains am, jabatan pertanian, fizik dan perhutanan (Ainuddin Wahid:1958), contoh: boiler= dandang; chemical bond = ikatan kimia.

Di samping perkembangan peristilahan giat dilaksanakan terdapat juga beberapa masalah seperti kurangnya kepakaran, pertindihan istilah yang dicipta atau satu istilah dikongsi oleh lebih satu bidang dan penerimaan serta mendukung konsep istilah masih terdapat perbalahan antara bijak pandai memilih sendiri istilah yang diperlukannya.

  6. PERANAN TOKOH DAN AGENSI DALAM PERANCANGAN BAHASA DI MALAYSIA

               Proses perancangan bahasa di Malaysia telah bermula sejak zaman sebelum merdeka dan berkembang pesat selepas merdeka. Sebelum merdeka, perancangan bahasa menjadi sebahagian penting daripada pejuangan kebangsaan orang-orang Melayu. Pada waktu itu pihak kerajaan Inggeris tidak membuat sebarang dasar untuk menjadikan bahasa Melayu sebagai bahasa rasmi dan bahasa kebangsaan negara ini. Oleh yang demikian, usaha perancangan bahasa datang daripada keinsafan individu-individu tertentu. Mereka mengarang buku, menubuhkan pelbagai persatuan dan mengadakan pelbagai aktiviti untuk menegakkan kedaulatan bahasa Melayu. Antara tokoh-tokoh tersebut ialah seperti Abdullah bin Abdul Kadir Munshi,Raja Ali Haji,Mohd. Said bin Haji Sulaiman, Pendeta Za’ba dan lain-lain lagi. Begitu juga terdapat pelbagai pertubuhan dan agensi yang menyumbang dan memainkan peranan dalam perancangan bahasa di negara ini.

6.1 Abdullah Bin Abdul Kadir Munshi

            Abdullah bin Abdul Kadir Munshi ialah orang Melayu yang pertama dan yang paling lantang menyatakan pemerhatiannya tentang sikap serta pandangan orang Melayu terhadap bahasa Melayu. Beliau telah menghasilkan karya pertamanya pada tahun 1830 M bertajuk Syair Singapura Terbakar yang bukan sahaja memperlihatkan perkembangan bahasa Melayu tersebut melalui karya kesusasteraan malahan juga beliau menyedari betapa pentingnya buku nahu bahasa Melayu.Bahasa yang digunakan dalam karyanya juga memperlihatkan perkembangan bahasa itu sendiri dengan menciptakan perkataan-perkataan atau benda-benda baru dalam bahasa Melayu untuk mempercakapkan hal-hal atau benda-benda baru yang timbul kerana pertemuan anatara kebudayaan Timur dan Barat. Perkembangan bahasa Munshi Abdullah tidak menghairankan kerana beliau mendapat pendidikan Inggeris berbanding sasterawan terdahulu yang mendapat pendidikan Arab. Karya-karyanya ialah seperti Syair Singapura Terbakar (1830), Hikayat Kalilah Wa Daminah (terjemahan Tamil, 1835), Kitab Adat Segala Raja-raja Melayu dalam Segala negeri (1837), Dawail-kulub (1838), Kisah Pelayaran Abdullah ke Kelantan (1838), Hikayat Abdullah (1843), Kisah Pelayaran Abdullah ke Jeddah (1854).

6.2 Za’ba

            Tan Sri Pendeta Za’ba (1895 – 1973), atau nama sebenarnya Zainal Abidin bin Ahmad merupakan seorang tokoh bahasa dan pemikir Melayu yang dilahirkan di Kampung Bukit Kerdas, Jempol, Batu Kikir, Negeri Sembilan. Beliau terlibat secara aktif dalam penulisan dan juga kegiatan sosial dan politik tanahair. Beliau juga merupakan seorang penulis rencana dan esei yang istimewa dan gigih menulis dalam bahasa Melayu mahupun bahasa Inggeris. Karya beliau yang paling penting ialah Pelita Bahasa Melayu yang merupakan buku nahu dan latihan penggunaan bahasa telah diterbitkan dalam tiga penggal. Penggal 1 1940, Penggal 2 1946 dan Penggal 3 1949. Pelita Bahasa Melayu 1 dalam tulisan Jawi membicarakan tentang nahu dan sangat berpengaruh sebagai nahu pengajaran ulung bahasa Melayu. Pelita Bahasa Melayu 2 pula adalah lanjutan daripada Pelita Bahasa Melayu 1 iaitu dikhususkan bahagian karang-mengarang dan latihan lanjut tentang nahu.Pelita Bahasa Melayu 3 iaitu buku yang terakhir adalah buku untuk memperlengkapkan bahagian karang-mengarang. Sumbangannya dalam ketiga-tiga buah buku ini kepada perkembangan bahasa Melayu amat besar. Begitu juga dengan karya-karyanya yang lain seperti Ilmu Bahasa Melayu (1926), Rahsia Ejaan Jawi (1929), Pelita Menagarang, Ilmu Mengarang Melayu (1934), Daftar Ejaan Melayu:Jawi-Rumi (1938) memberi sumbangan yang amat besar dalam perkembangan bahasa Melayu.

6.3 Dewan Bahasa dan Pustaka (DBP)

            Penubuhan Dewan Bahasa  dan Pustaka (DBP), bermula sewaktu negara membuat  persiapan untuk menyambut kemerdekaan. Sebuah jabatan telah ditubuhkan di Kementerian Pelajaran (kini Kementerian Pendidikan) dengan nama Balai Pustaka (pejabat di Johor Bahru).Dalam Kongres Bahasa dan Persuratan Melayu ke-3 (1956), nama Balai Pustaka ditukar kepada Dewan Bahasa dan Pustaka. Pada tahun 1957, DBP berpindah ke Kuala Lumpur. 

       Pada tahun1959, DPB berubah tarafnya daripada jabatan kerajaan kepada badan berkanun apabila diluluskan Akta Dewan Bahasa. Akta penubuhan  DPB menyatakan matlamat badan tersebut ialah:

1. Memajukan dan memperkayakan bahasa kebangsaan.

2. Memajukan bakat kesusasteraan,terutama bahasa kebangsaan.

3. Mencetak atau menerbitkan atau membantu usaha percetakan atau penerbitan buku-buku, risalah-risalah dan bentuk persuratan lain-lain dalam bahasa kebangsaan dan bahasa lain.

4. Menyamakan ejaan  bunyi sebutan dan mengubal istilah-istilah yang sesuai dalam bahasa kebangsaan.

5. Menyusun dan menerbit dan sebuah kamus bahasa kebangsaan.

            Antara usaha  DBP ialah mengadakan  Kempen Bahasa Kebangsaan yang dijalankan secara besar-besaran di seluruh negara melalui poster-poster, aktiviti sekolah dengan mengadakan peraduan perbahasan ,syaharan ,karangan dan lain-lain. Pengajaran bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan juga diadakan secara besar-besaran. Dewan Bahasa dan Pustaka juga mengadakan peraduan mengarang novel, dan hadiah yang lumayan diberi. Usaha ini diteruskan oleh GAPENA yang bergabung dengan ESSO memberi hadiah-hadiah istimewa kepada penulis-penulis novel, cerpen dan sajak yang berjaya. Hadiah Sasterawan Negara menyusul usaha-usaha ini.Ini memberi penghargaan  yang paling tinggi kepada sasterawan dan sebagai salah satu usaha dalam perancangan bahasa untuk meningkatkan taraf bahasa Melayu. 

6.4 MBIM dan MABBIM 

            Majlis Bahasa Melayu-Indonesia  ditubuhkan pada bulan Disember 1972. Angkatan Sasterawan 50 telah menyarankan supaya kedua-dua bahasa Melayu dan Indonesia dapat disatukan. Ada dua tugas yang dikendalikan oleh MBIM. Dalam tiga tahun pertama, ia  berusaha menghasilkan satu sistem ejaan baru bersama.Tugas ini terhasil  dengan terbitnya pedoman ejaan baru bagi kedua-dua bahasa. Sistem ejaan ini memperlengkap sistem ejaan yang diisytiharkan pada tahun 1972 dan mengadakan pedoman yang lebih sempurna.pemakaian sistem ejaan bersama ini memudahkan perhubungan antara kedua abhasa. Pekara kedua yang dijalankan oleh MBIM ialah untuk menyelaraskan istilah ilmu yang dipakai di kedua-dua negara. Pada tahun1975, Pedoman Umum Pembentukan Istilah telah diterbitkan.di samping itu, majlis ini juga terlibat dalam pembentukan dan penyelarasan istilah di antara kedua-dua negara. 

             Sejak 1979 MBIM disertai oleh Brunei Darussalam menjadi rasmi sejak 1984.tugas MBIM diperluas supaya mencakup bidang kebahasaan umumnya. Kemudian sejak 1985 Singapura mula menyertai MBIM dengan menghantar wakil ke majlis tersebut sebagai pemerhati.ini menjadikan MBIM sebagai daya penggerak yang lebih kuat untuk memperkembangkan bahasa Melayu di rantau ini. Dengan itu MBIM bertukar nama menjadi MABBIM (Majlis Bahasa  Brunei  Darulsalam Indonesia – Malaysia).    

7. PENGEMBANGAN BAHASA MELAYU

            Pengembangan bahasa Melayu yang amat pesat telah berlaku dalam suku abad yang lalu semenjak bahasa Melayu dijadikan bahasa  kebangsaan di negara ini. Pengembangan bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan, bahasa rasmi dan bahasa ilmu dilaksanakan oleh Dewan Bahasa dan Pustaka melalui program pengembangan disektor awam, sektor swasta dan sektor antarabangsa. Pengembangan bahasa Melayu di sektor awam meliputi usaha mengadakan kursus,ceramah, forum dan seminar bahasa kebangsaan, pembentukan pegawai bahasa di setiap kementerian, jabatan dan agensi kerajaan, program Munsyi Dewan dan lain-lain lagi. Pengiktirafan juga diberikan kepada tokoh penggiat bahasa.

            Pengembangan bahsa Melayu pada peringkat sektor swasta turut diadakan seperti Gerakan Bahasa Kebangsaan Sektor Swasta pada tahun 1996.Empat bidang utama diberi tumpuan iaitu Perdagangan Dalam Negeri, Industri Khusus, Industri Perkhidmatan Kewangan dan Media Massa. Bidang-bidang tersebut terdapat pula subbidang untuk mengembangkan bahasa kebangsaan dalam sektor swasta. Antara program yang dijalankan ialah penggunaan bahasa kebangsaan, pemantauan penggunaan bahasa kebangsaan, khidmat nasihat bahasa, anugerah dan penghargaan, peraduan, khidmat pengeditan dan penterjemahan dokumen perniaagaan dan kursus bahasa.

            Seterusnya, pengembangan pada peringkat sektor antarabangsa bermula dengan kerjasama antara Malaysia dengan Indonesia dengan termenterai Pernyataan Bersama Pemerintah Indonesia dan kerajaan Malaysia pada 23 Mei 1972. Ini telah menjadi asas terbentuknya Majlis Bahasa Indonesia-Malaysia (MBIM) bagi melaksanakan penyelarasan sistem ejaan Rumi dan peristilahan antara kedua-dua negara. Kemudian, diikuti dengan penyertaan Brunei Darulsalam pada tahun 1985 dan bertukar nama kepada Majlis Bahasa Brunei Darussalam-Indonesia-Malaysia (MABBIM). MABBIM telah merancang peluasan skop kerjanya daripada kerjasama ejaan dan peistilahan kepada penelitian dan penyusunan serta penerbitan karya ilmiah.

8.KESIMPULAN

            Sebagai kesimpulannya, perancangan bahasa dan pembinaan bahasa Melayu harus ditangani secara sistematik agar halatuju untuk meningkatkan taraf bahasa Melayu sebagai bahasa dunia dapat direalisasikan. Tegasnya, perancangan bahasa mestilah berlandaskan kepada langkah-langkah dan strategi yang dapat dilaksanakan dengan teratur dan terpeinci. Sesungguhnya, sesuatu alat boleh dirancangkan untuk diperbaiki, dan sesuatu alat itu boleh diperbaiki dari segi ejaannya, tatabahasanya, istilahnya dan penggunaan bahasa itu secara umum untuk menjadi lebih efisien.

  HASIL KARYA  ; CIKGU RUHANA WAHAB
                              GURU BAHASA MELAYU TAHUN 6